BEATO ANGELICO: TESTO TEATRALE, RAPPRESENTAZIONI E WORK-IN-PROGRESS

"BEATO ANGELICO" è un Atto Unico Teatrale, in lingua italiana, scritto di concerto con Innocenzo Venchi O. P. e con la prefazione di Pippo Di Marca, pubblicato a Roma dalla Editrice AETAS, nell'anno 2005.

"Caro Alberto, con interesse e gusto ho percorso le pagine della composizione teatrale "Il Beato Angelico". In analogia con le serie di predelle di alcune sue tavole a registro agiografico , nella successione delle scene il pittore, ambientato nel suo mondo religioso e culturale, è tratteggiato 'et vezoso et divoto' come lo definì Cristoforo Landino. Con la vivacità del dialogo il frate domenicano balza in tutta la sua semplicità candida e fede luminosa. Mi congratulo per l'opera letteraria-teatrale, che fa conoscere simpaticamente il 'sommo pittore, di alta spiritualità, innovatore e geniale, efficace, sincero e perfetto' (Pio XII); proclamato da Giovanni Paolo II patrono universale degli artisti. Cordialmente”. (Fr. Innocenzo Venchi O.P., Postulatore Generale dei Domenicani, Curia Generalizia, Roma - sua Lettera del 25/2/1999)

"La Drammaturgia, intesa come la categoria letteraria che genera il testo teatrale, è [...] ... il 'testo' - orale, letterario, poetico, drammatico che sia - ineliminabile, come il pane, come l'acqua, per la comunicazione, per la conoscenza, per il diletto e il nutrimento dello spirito. In fondo altro non è che il Verbo, in quanto 'verità rivelata' dell'Uomo. E proprio di uomini, di grandi uomini, è solito occuparsi drammaturgicamente Alberto Macchi. Attraverso un’attenta documentazione storica e bibliografica e una ricerca altrettanto profonda del senso ultimo del loro operato, Macchi tenta di individuare, o avvicinarsi, e comunque di esplorare ed esporre proprio la loro ‘verità’, indagando e mettendo in luce sia la sfera privata che la dimensione pubblica. Sono così passati sotto il maglio della sua ‘ricerca’ personaggi di primissimo piano come, tra gli altri, Caravaggio, Majakowskij, San Filippo Neri, Cristoforo Colombo, e, più recentemente, Beato Angelico. La struttura di quest’ultimo dramma, un atto unico, è semplice, e anche lineare: pur senza rispettare – questa è una caratteristica tutt’altro che trascurabile dei lavori di Macchi – alcun principio di unità, sia di tempo che di luogo. Ciò significa che viene messo in opera un procedimento abbastanza libero e per così dire (dato che questo aggettivo non è più molto in voga al giorno d’oggi) ‘sperimentale’; nonostante e in certo senso al di là, se non ‘contro’, l’apparente semplicità. Perché in effetti, a ben guardare, Macchi spazia nel tempo della storia con precisa determinazione e sicura scelta, con sereno, consapevole senso di libertà. [...] Ma le caratteristiche e i pregi principali di questo lavoro teatrale stanno [...] nel seguente ordine: a) la notevole ricchezza dei punti di vista, e dunque la sua completezza [...] b) l'obiettività documentale, pur nella libertà della scrittura e dell'invenzione narrativa, che dà al tutto un respiro 'epico' un senso brechtiano [...] c) il procedimento per episodi totalmente scollegati, per flash, come se ogni scena fosse un quadro a sé [...] i quali tuttavia alla fine restituiscono un 'quadro' unitario - oltre che, come già detto, ricco e completo - del 'pittore' preso in esame”. (Pippo Di Marca, Autore e Regista, Roma - dalla sua Prefazione al Libro) 


"un testo teatrale che mi ha affascinato per la sua autenticità e per la forza del messaggio che da esso scaturisce". (P. Giovanni Monti O. P., Provinciale dei Domenicani della Regione Romana e S. Caterina da Siena, Roma - sua Nota al Libro)

"… il suo testo teatrale sul Beato Angelico ha suscitato vivo interesse e curiosità".
(Dott.ssa Magnolia Scudieri, Direttore del Museo di San Marco in Firenze - sua Nota al Libro)

"… modo particolarissimo di presentare in una azione scenica un grande pittore del passato, questo Atto Unico ci introduce con dolcezza nel magnifico mondo del ‘400 fiorentino e romano". (Fra Giacomo Grasso O.P., Professore di Teologia alla Pontificia Università S. Tommaso D’Aquino in Roma - sua Nota al Libro)

"Il frate-pittore sa che il suo intento avrà successo quanto più all'eccellenza della sua pittura farà riscontro l'umiltà della propria persona, poiché è così che più risplenderà l'afflato spirituale che anima le sue opere. La sua pittura cesserà quindi di essere mero esercizio di prodigiosa abilità artistica, ma diverrà tramite di conoscenza e trascendenza. E' merito di Macchi far si che questo speciale disegno interiore, questa passione nascosta e bruciante del grande artista emerga dai dialoghi e dallo svolgersi del dramma in tutta la sua straordinaria verità, gratificando il lettore (e, ovviamente, lo spettatore) di un opera letteraria e teatrale 'compiuta'". (Prof. Giamberardo Berardelli, Direttore della AETAS, Roma - dalla sua Nota dell'Editore al Libro)

"A Macchi wie, co mówi, bo jak rzadko kto zna się na świętych i błogosławionych. Pisząc swoje kolejne sztuki, gruntownie studiował życiorysy Stanisława Kostki, Brata Alberta, Alojzego Felińskiego. Krytycy zaznaczają, że pokazuje świętych ze słabościami, zbliżając ich przez to do zwykłych śmiertelników. Na przykład św. Brata Alberta – palącego papierosy podczas malowania. Ten włoski dramaturg i reżyser mieszkający w Rzymie i w Warszawie" ... (Barbara Gruszka-Zych, "Uświęcanie brudnych nóg", Gość Niedzielny n. 34, 28/8/2011)

"E' la storia dell'Uomo Guido Di Pietro' in tutta la sua complessità psicologica, più che quella dell'artista; è l'espressione dei suoi valori e dell'amore che egli nutrì per le cose divine, per cui la sua arte ci appare 'santa e buona' come la sua vita, una pittura fatta di chiare, innocenti ed efficaci immagini". (Alberto Macchi, Roma - dalla sua Nota dell'Autore al Libro)

Elenco di alcune delle biblioteche in Italia, in Europa e nel Mondo dove si possono consultare in genere le pubblicazioni di Alberto Macchi:

Public Library – New York (Stati Uniti d’America)

The Library of Congress - Washington (Stati Uniti d’America)

British Library – Londra (Gran Bretagna)

Bibliothèque Nationale de France – Parigi (Francia)

Staatsbibliothek zu Berlin - Berlino (Germania)

Biblioteka Narodowa – Varsavia (Polonia)

Biblioteka Uniwersytecka – Varsavia (Polonia)

Biblioteca dell’Istituto Italiano di Cultura – Varsavia (Polonia)

Biblioteka Jagiellońska – Cracovia (Polonia) 

Biblioteka Jezuitów – Cracovia (Polonia)

Biblioteca dell’Istituto Italiano di Cultura – Cracovia (Polonia)

Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk - Danzica (Polonia)

Miejska Biblioteka Publiczna – Tarnów (Polonia)

Biblioteka Wysza Szkoła – Tarnów (Polonia)

Biblioteka Muzeum Okręgowego – Tarnów (Polonia)

Biblioteca Apostolica Vaticana (Stato Città del Vaticano)

Biblioteca Vaticana – Vaticano (Stato Città del Vaticano)

Ecc. ecc. ...

In Italia:

Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II – Roma

Biblioteca di Archeologia e Storia dell'Arte - Roma

Bibliotheca Hertziana - Roma

Biblioteca Casanatense – Roma

Biblioteca Universitaria Alessandrina – Roma

Biblioteca Pontificia Università Gregoriana - Roma
Pontificio Istituto di Studi  Ecclesiastici - Roma

Biblioteca Comunale Rispoli – Roma

Biblioteca Angelica – Roma

Biblioteca Vallicelliana – Roma

Biblioteca e Raccolta Teatrale del Burcardo - Roma

Biblioteca della Camera dei Deputati - Roma

Biblioteca dell'Accademia di San Luca - Roma

Biblioteca Romana Sarti - Roma

Biblioteca Comunale Rispoli - Roma

Unione Romana Biblioteche Scientifiche - Roma

American Academy Library - Roma

Biblioteca della Fondazione Marco Besso – Roma

Archivio dei Padri dell'Oratorio della Chiesa Nuova – Roma

Biblioteca Scolastica Multimediale Alberto Savinio del Liceo Artist. St. Giorgio De Chirico – Roma

Biblioteca Istituto Polacco di Cultura – Roma

Biblioteca Accademia Polacca delle Scienze – Roma
Biblioteca Fundacja Rzymska im. Margrabiny J. Z. Umiastowskiej - Roma 

Biblioteca Comunale – San Vito Romano/Roma
Biblioteca Nazionale Universitaria - Torino

Biblioteca Università degli Studi - Trento

Biblioteca dell'Unione Femminile Nazionale – Milano

Biblioteca Queriniana - Brescia

Biblioteca del Centro di Documentazione Ricerca e Iniziativa delle Donne – Bologna

Biblioteca Panizzi - Reggio Emilia

Biblioteca Nazionale Centrale – Firenze

Biblioteca Riccardiana – Firenze

Kunsthistorisches Institut - Firenze
Biblioteca Comunale - Arezzo
Biblioteca Accademia Etrusca - Cortona

Biblioteca Comunale – Patrica /Frosinone
Biblioteca "San Tommaso d'Aquino" del Convento P.P. Domenicani - Cagliari
Ecc. ecc. ...

Pubblicazioni successive che menzionano il testo "Beato Angelico" di Alberto Macchi:

Fra Angelice Nagroda ustanowiona została, aby przygotować środowisko artystów do najbliższego jubileuszu świata sztuki, który odbędzie się w Bazylice Santa Maria Sopra Minerva 18 lutego 2000 roku (rocznica śmierci Fra Angeli- co). ... Fra Angelico, napisany i wyreżyserowany przez Alberto Macchi" (Tygodnik Powszechny nr 46). (Ruch teatralny, Centrum Edukacji Teatralnej, Warszawa 1999, Vol. 6, Ediz. 1-2)

(Giornale della Libreria: Edizioni 9-12, Associazione italiana editori, Roma 2005)
Aetas, Roma, Macchi Alberto, Beato Angélico.

DALL'IDEA, ALLA STESURA DEL TESTO, ALLE RAPPRESENTAZIONI

Anno 1997
- Prima stesura del testo "Beato Angelico", da parte di Alberto Macchi, dietro richiesta del Postulatore Generale dei Domenicani P. Innocenzo Venchi O.P.
- Preparazione del Premio 'Beato Angelico per la Polonia', premio ideato e diretto da Giuseppe Latina (in questa occasione con la Direzione Artistica di Alberto Macchi).
Anno 1998
- Lettura del testo definitivo presso la Basilica di Santa Sabina in Roma; interpreti: Mauro Bisso, Romano Malaspina, Tiziana Scotti, regia di Alberto Macchi; alla sola presenza del Postulatore P. Innocenzo Venchi O.P..
- Lettura Drammatizzata del "Beato Angelico" presso la Chiesa di San Stanislao dei Polacchi in Roma, con gli attori Romano Malaspina, Mauro Bisso, Gabriele Villa, Maria Szafrańska, Regia di Alberto Macchi; in occasione della cerimonia per l'assegazione del Premio 'Beato Angelico per la Polonia'. (Protagonista Carlo Pontesilli).


Programma di Sala del "Premio Beato Angelico" assegnato, tra gli altri, a Krzysztof Zanussi e Jerzy Grotowski. Dedicato a Jerzy Hordyński e Marian Stroine. Madrina: Emy De Sica. Comitato d'Onore: Józef Glemp, Innocenzo Venchi, Szczepan Wesoły, Żbigniew Kiernikowski, Giovanni Monti, Myrosław Pilśniak. Comitato Artistico: Claudio Strinati, Mina Gregori, Maurizio Calvesi, Elżbieta Jogałła, Krzysztof Żaboklicki, Jan Andrzej Kłoczowski, Stefania Macioce. Intervenuti, tra gli altri, Ettore Scola e Carlo Lizzani.




Momenti dello spettacolo presso la Chiesa di San Stanislao dei Polacchi a Roma.
- Lettura Drammatizzata nella Sala del Fontego a Palazzo Municipio di Portobuffolé in provincia di Treviso, interpreti: Mauro Bisso, Gabriele Villa, Tiziana Scotti. Giuseppe Latina, Regia di Alberto Macchi. (Protagonista Carlo Pontesilli).


Programma di Sala
Anno 1999
- Lettura presso la Basilica Santa Maria sopra Minerva in Roma, in occasione della cerimonia per l'assegnazione del Premio 'Beato Angelico per l'America Latina'.
- Lettura del testo da parte di Alberto Macchi, al Teatro Comunale a Vicchio sul Mugello in provincia di Firenze.
Anno 2003
- Rappresentazione dello spettacolo presso la Basilica Santa Maria sopra Minerva in Roma, Regia di Carlo Cianfarini.
Anno 2005
- Traduzione del testo in polacco da parte di Angela Sołtys, in vista di essere rappresentato presso una Chiesa Domenicana di Varsavia o di Danzica, col contributo del Padre Provinciale Mirosław Pilśniak.
Anno 2009
- Lettura Drammatizzata del testo in italiano presso il Teatro "Enrico Marconi di Varsavia"
Anno 2010
- Lettura Drammatizzata del testo in italiano, a Varsavia presso la Sala Conferenze dell'Associazione "Italiani in Polonia".
Anno 2011
- Lettura Drammatizzata del testo in italiano presso il Teatro della "Vistula University" di Varsavia davanti ad un gruppo di ospiti della Compagnia Esperiente.
- Pubblicata su Gazzetta Italia n. 2/2011 una scena dal testo teatrale “Beato Angelico”, sia in italiano che in polacco.

RASSEGNA STAMPA, INTERNET, RADIO, TV, OSSERVAZIONI VARIE


Gość Niedzielny 20-27 Grudnia 1998

Quo Vadis, 5-6 1998

Il Gazzettino - Pordenone 6 Nov. 1998


Kronika Rzymska, Genn-Febbr-Marzo 1999

Gość Niedzielny 18 Kwietnia 1999

Il Giornale di Ostia, 19 febbr. 2003

KRONIK RZYMSKICH nr 118, 3 listopada 1998
Angela Sołtys
"IL BEATO ANGELICO" - DLA POLSKICH TWÓRCÓW
3 listopada ubiegłego roku w kościele św. Stanisława B.M. miała miejsce pierwsza polska edycja "Międzynarodowej Nagrody Błogosławionego Fra Angelico", której Komitetowi Honorowemu przewodniczył Prymas Polski ks. kard. Józef Glemp. Wręczenie nagród poprzedziła Msza św. koncelebrowana, pod przewodnictwem ks. abp. Szczepana Wesołego, rektora kościoła św. Stanisława.
Patronujący Nagrodzie Fra Angelico, a właściwie Guido Tosini di Piero czy też Fra Giovanni da Fiesole, jest jednym z najwyżej dziś cenionych przedstawicieli florenckiego malarstwa wczesnego Renesansu, a zarazem jedynym w dziejach sztuki artystą wyniesionym na ołtarze. "Malarz spośród ludu", jak określił go jeden z pierwszych jego biografów Giorgio Vasari, urodził się w 1387 roku w okolicach Vicchio, niewielkiej miejscowości na stokach toskańskiego Mugello, niemal dokładnie tam, gdzie sto lat wcześniej przyszedł na świat inny wielki prekursor włoskiego Odrodzenia - Giotto.
W ciągu swej blisko 47-letniej służby Bogu w zgromadzeniu ojców dominikanów Fra Angelico pracował dla wielu klasztorów i kapituł katedralnych, realizował zamówienia cechów i osób prywatnych, malując nastawy ołtarzowe i freski, podziwiane dziś w kościołach Florencji, Fiesole, Cortony, Orvieto i Rzymu. O jego sztuce w 500-lecie śmierci artysty papież Pius XII powiedział: "Świat malarstwa Fra Giovanniego da Fiesole jest światem idealnym, którego atmosfera emanuje pokojem, świętością, harmonią i weselem, i którego realność materializuje się w przyszłości, kiedy na Nowej Ziemi i w Nowych Niebiosach zatriumfuje ostateczna sprawiedliwość". Jednak to nie kryteria artystyczne jego dzieł zapewniły mu pamięć potomnych. Nadany mu po śmierci przydomek "Beato Angelico" odpowiadał zarówno cenionym powszechnie walorom jego malarstwa, jak i ogólnemu przekonaniu o świętości życia artysty, o którym przetrwała opinia, że "był ludzki i nader łagodny i żył pozbawiony pokus świata". Artystę, zmarłego 18 lutego 1455 r. w Rzymie pochowano w dominikańskiej bazylice Santa Maria sopra Minerwa. W niedługim czasie po śmierci postać Fra Giovanniego zaczęto w sposób spontaniczny otaczać religijną czcią, ale wieloletnie starania o oficjalną aprobatę jego kultu zostały ostatecznie zamknięte dopiero w dniu 18 lutego 1984 r. Tego dnia w bazylice Santa Maria sopra Minerwa podczas uroczystości beatyfikacyjnej papież Jan Paweł II wyniósł motu proprio Fra Angelico na ołtarze, ogłaszając go równocześnie patronem artystów. Jego przesłanie jest więc dziś skierowane do tych wszystkich, którzy w tworzeniu form i uwrażliwainiu na piękno próbują odnaleźć własną drogę do świętości.
W nawiązaniu do tej idei z okazji najbliższego Roku Świętego zainaugurowany zostanie Jubileusz Świata Sztuki, którego uroczysta celebracja z udziałem Ojca Świętego przewidywana jest na dzień 18 lutego 2000 roku (tradycyjnie w rocznicę śmierci błog. Fra Angelico) w kościele sopra Minerwa, nad relikwiami spoczywającego tam artysty.
Aby przygotować środowiska artystyczne wielu krajów świata do zapowiadanego jubileuszu, już w 1985 r. pomyślano o utworzeniu "Międzynarodowej Nagrody Błogosławionego Fra Angelico". Przedsięwzięcie to podjęte przez laikat - środowisko artystów i dziennikarzy włoskich, powstało z inicjatywy Giuseppe Latina, pod patronatem Associazione Nazionale Oltre Le Frontiere (ANOLF).
Pierwsza edycja nagrody została skierowana do krajów Afryki. Wręczenie nagród odbyło się 6 lutego ubiegłego roku w rzymskiej bazylice Santa Sabina, będącej siedzibą Kurii Generalnej zgromadzenia ojców dominikanów.
Druga jej edycja - to już edycja polska. Pomysł jej realizacji wyszedł od Alberto Macchi, reżysera teatralnego i autora tekstów scenicznych, takich jak "Człowiek - Caravaggio", a także "Bona Sforza", który działał w przekonaniu, że polskie osiągnięcia w dziedzinie kultury wciąż jeszcze na Zachodzie nie są dostatecznie promowane. Uroczystość w kościele św. Stanisława przy Botteghe Oscure rozpoczęła Msza św. koncelebrowana z udziałem o. Giovanniego Monti, rektora bazyliki Santa Maria sopra Minerwa oraz dwóch polonijnych duszpasterzy z Rzymu - ks. Włodzimierza Tyki, proboszcza parafii Santa Maria in Vallicella oraz ks. Marka Kotyńskiego z sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy przy via Merulana, pod przewodnictwem Jego Ekscelencji ks. arcybiskupa Szczepana Wesołego. W czasie Mszy św., a także w trakcie całej uroczystości śpiewał polski chór "San Clemente" z kościoła ojców redemptorystów pod dyrekcją Piotra Kołtunowicza. W gronie siedmiu laureatów znaleźli się twórcy, których działalność wzbogaciła obraz kultury polskiej w świecie i w samych Włoszech: Krzysztof Zanussi i Jerzy Grotowski oraz aktorka Krystyna Szafrańska, śpiewaczka dramatyczna Alicja Płonka, malarz i architekt Adam Sufliński, malarz Arkadiusz Waloch i konserwator zabytków Monika Zawadzka. Polska edycja Nagrody została dedykowana pamięci zmarłych w ubiegłym roku twórców: poety Jerzego Hordyńskiego i ks. infułata Mariana Strojnego, uczonego i artysty-rzeźbiarza, wielokrotnie nagradzanego za osiągnięcia w dziedzinie sztuki sakralnej.
W Komitecie Honorowym, któremu przewodniczył ks. kard. Józef Glemp znaleźli się między innymi główny celebrans arcybiskup Szczepan Wesoły, ks. Zbigniew Kiernikowski rektor Polskiego Instytutu Papieskiego w Rzymie i postulator generalny zgromadzenia ojców dominikanów ojciec Innocenzo Venchi, a w Komitecie Artystycznym przedstawiciele nauki i kultury: Maurizio Calvesi dyrektor Wydziału Historii Sztuki Uniwersytetu Sapienza i Mina Gregori, prezes florenckiej fundacji "Roberto Longhi". Patronką uroczystości była Emy De Sica, córka znanego reżysera i aktora Vittorio De Sica, a laureatów prezentowali Augusto Giordano i Floriana Mastrandrei z RAI.
Uroczystość zamknęła rozpisana na głosy lektura tekstu sztuki "Il Beato Angelico", której inscenizację przygotował sam autor - Alberto Macchi, powierzając główne kwestie wykonawcom włoskim i polskim. W tym miejscu na podkreślenie zasługuje fakt, że "Il Beato Angelico" jest pierwszym, i dotąd jedynym, utworem scenicznym poświęconym osobie Błogosławionego. Sam tekst, będący rezultatem niełatwych dociekań nad życiem i duchowością Fra Angelico powstał na bazie skąpych i rozproszonych informacji zawartych w dostępnych źródłach i literaturze. Pomimo to sceniczną osobowość tego niezwykłego dominikanina, żyjącego jakby w cieniu wielkich wydarzeń, cechuje autentyzm i wyrazistość. Klimat epoki, życia, spotykanych przezeń osób pozostaje tłem dla podkreślenia ogromnej konsekwencji tkwiącej w zasadach całego życia artysty.
Dzień później, 4 listopada w uroczystość św. Karola Boromeusza, z myślą o uczczeniu Ojca Świętego w dniu jego święta patronalnego, w bazylice Santa Sabina ponownie miał miejsce wyreżyserowany przez Alberto Macchi spektakl z udziałem artystów, którzy wystąpili w dniu poprzednim. Obecny na przedstawieniu ojciec Innocenzo Venchi, postulator generalny oo. dominikanów wyraził swe zadowolenie z tekstu sztuki i określił ją jako wierną z historycznego punktu widzenia, a zarazem poruszającą w jej duchowym przesłaniu.
W bieżącym roku odbędą się kolejne edycje "Międzynarodowej Nagrody Błogosławionego Fra Angelico". 18 lutego w kościele Santa Maria sopra Minerwa przewidywane jest wręczenie nagród artystom z krajów Ameryki Łacińskiej. Projektowana jest także powtórna edycja nagrody dla Polski. Miałaby ona odbyć się w Warszawie i objąć - zgodnie z zamierzeniami - twórców na stałe związanych z krajem. (Wszystkie artykuły pochodzące z "Kronik Rzymskich" zamieszczone na stronach Opoki: Copyright © by Kronika Rzymska 118 - 1999)

Padre Nostro che sei nei cieli, non m’abbandonare. Ho bisogno costantemente di Te, come tua creatura e come indegno fraticello predicatore “Osservante” di San Domenico. Abbiamo tutti bisogno di Te su questa terra, Signore Gesù Cristo. Particolarmente oggi, a più di quattordici secoli dalla Tua venuta, la gente ha bisogno di spiritualità. E lo sta dimostrando in tutti i modi. Con la confusione che regna ovunque per lo scisma della Tua Chiesa e per l’insorgere degli Antipapi e dei Patriarchi. Il Vaticano s’arricchisce di opere d’arte e costruisce nuove chiese, mentre il papa lotta con tutte le sue forze per riconquistare l’unità della Chiesa. Eppure, malgrado tutto ciò, Signore Iddio, la gente non riesce a ritrovarTi. Padre Nostro che sei nei cieli venga il Tuo regno! La mia ascesi serena e austera, assieme alla mia arte pittorica io la sto dedicando a Te, Signore. Come pure la mia preghiera, assieme alla contemplazione delle cose divine. Ma è ben poca cosa tutto questo. Lo so. Qualcuno va dicendo che con il mio linguaggio io raggiungo nel profondo gli spiriti, che li muovo a pietà, che ho saputo trasformare l’arte in preghiera. Ma come sarebbe stato possibile tutto ciò, se poi è vero, senza l’intercessione di San Domenico presso di Te? Sei Tu che mi hai eletto uno strumento nelle Tue mani. Di una cosa sono certo: io sto con Te, mio Dio. Spero di far parte del Tuo esercito, spero di contribuire a sconfiggere il Male. Per adesso sono soltanto un peccatore presuntuoso. Non sono ancora quello che vorrei essere, Gesù, giacché sono assoggettato come ogni Tua creatura agli impulsi dei sensi, agli efflussi, come lo furono San Paolo o Sant’Agostino e lo sono e lo saranno tutti gli uomini e i santi terreni ancora. Ma ci sto mettendo tutto l’impegno per poter essere quello che vorrei essere: un uomo senza vincoli, scevro da condizionamenti terreni, un artista ispirato, sempre più libero d’esprimere quell’arte che avvicina al Cielo. Gloria a Te Signore, così misericordioso. Aiutami ad alimentare la fede con la Grazia dello Spirito Santo. La mia visione personale del mondo, di questo mondo di roghi, di patiboli, di croci, ma anche di pulpiti, è la gioia dell’Annunciazione. Signore misericordioso non ci abbandonare. Proteggi il potere della Tua Chiesa, illumina i tuoi ministri, liberaci dai falsi ministri; soffriamo già abbastanza del funesto potere temporale. Ti chiedo di ispirare gli artisti, di proteggerli perché sono loro che possono diffondere il Tuo Verbo. Ma sono costoro, persone tanto sensibili e vulnerabili, a volte incapaci d’implorarti, altre volte timorose. Il pittore spesso è consapevole della propria insufficienza. Basti pensare alla limitatezza della sua arte. Chi può esprimere ad esempio, col pennello, il concetto dell’eternità e dell’infinito? Il Tuo nome? Padre Nostro che sei nei Cieli sia santificato il Tuo nome. Venga il Tuo Regno, sia fatta la Tua volontà, come in Cielo così in terra. E liberaci dal male, così sia! (Preghiera tratta dal mio testo teatrale “Beato Angelico”, scritto nel 1989, pubblicato nel 2005 e messo in scena a Roma nelle Chiese di San Stanislao dei Polacchi e Santa Sabina e nella Basilica di Santa Maria sopra Minerva)

Spektackl i nie tylko... teatr, kino, telewizja, ale także historia, poezja, sztuka i... wyobraźnia
Stała rubryka Alberta Macchiego

Ojcze Nasz, który jesteś w niebie, nie opuszczaj mnie. Nieustannie potrzebuję Ciebie jako stworzenie twoje i jako niegodny twój sługa, kaznodzieja z zakonu św. Dominika. Wszyscy na tej ziemi potrzebujemy Ciebie, Panie Jezu Chryste. Szczególnie dzisiaj, gdy przeszło czterdzieści wieków mija od Twego przyjścia, ludzie poszukują duchowości. I to ich pragnienie przejawia się na wszelkie sposoby. W zamęcie, jaki zapanował powszechnie, wśród podziałów targających twoim Kościołem, który obrasta we wspaniałe dzieła ludzkiej ręki i wciąż wznosi nowe świątynie, pośród tego wszystkiego, Panie Boże, ludzie nie umieją odnaleźć Ciebie. Ojcze nasz, który jesteś w Niebie, przyjdź Królestwo Twoje! Cichą i surową ascezę razem z moim malarstwem dedykuję Tobie, Panie. Tak, jak dedykuję moją modlitwę wraz z kontemplacją spraw boskich. Wszystko to wszakże za mało. Wiem o tym. Powiadają, że moją mową docieram do głębi ludzkiej duszy, że zdolny jestem rozbudzać w nim żarliwość wiary, że pojąłem, jak przekształcać sztukę w modlitwę. Ale jakżeby to wszystko mogło stać się możliwe bez udziału św. Dominika, orędującego u Ciebie. To Ty uczyniłeś ze mnie Swoje narzędzie. Tego tylko jestem dziś pewne, że jestem z Tobą, mój Boże. Ufam, że jestem Twoim żołnierzem, który ma swój udział w pokonywaniu zła. Tu, na ziemi, jestem tylko pysznym grzesznikiem. Jakże daleko mi do tego, kim chciałbym stać się, Jezu! Jak całe Twoje stworzenie podlegam nakazom pożądań i zmysłów, tak jak podlegali im święty Paweł i święty Augustyn, tak jak są i będą im podlegli wszyscy ludzie i wszyscy święci na ziemi, którzy jeszcze nadejdą. Ale przykładam cały swój zapał, aby stać się tym, kim pragnę być – człowiekiem uwolnionym od ograniczeń doczesnych, natchnionym artystą, coraz bardziej swobodnym w uprawianiu tej sztuki, która przybliża do Niebios. Chwała Ci Panie, pełen miłosierdzia! Wspieraj mnie w umacnianiu wiary łaską Ducha Świętego. Moja wizja świata, tego świata płonących stosów, szubienic i krzyży, ale także kazalnic, z których głoszone jest Twoje słowo, natchniona jest radością Zwiastowania. Panie Miłosierny, nie opuszczaj nas! Wspieraj siłę Swojego Kościoła, oświecaj sprawiedliwe sługi, a wyzwól go od fałszywych ministrów, już nadto doświadczyliśmy zgubnych skutków władzy doczesnej. Obdarz natchnieniem artystów i wspieraj ich, bo oni właśnie mogą rozgłaszać Twoje słowo. Lecz słabi i wrażliwi, sami niekiedy nie umieją Cię prosić, Panie, okazując czasem bojaźliwość. Malarz często jest świadom własnej niewystarczalności. Dość pomyśleć o ograniczeniach, jakie narzuca mu jego sztuka. Jak na przykład wyrazić pędzlem istotę wieczności lub nieskończoności? Jak wyrazić Twoje imię? Ojcze Nasz, który jesteś w niebie, święć się Imię Twoje! Przyjdź Królestwo Twoje, bądź wola Twoja, jako w niebie, tak i na ziemi. I wybaw nas ode złego. Niechże tak się stanie! (Preghiera tratta dal mio testo teatrale “Beato Angelico”, scritto nel 1989, pubblicato nel 2005 e messo in scena a Roma nelle Chiese di San Stanislao dei Polacchi e Santa Sabina e nella Basilica di Santa Maria sopra Minerva) (Articolo di Alberto Macchi su "Gazzetta Italia", Varsavia febbraio 2011)


PASSI DEL LIBRO

Scena Sesta: CARNEVALE
Anno 1452. Carnevale a Roma in Piazza Navona e nelle strade adiacenti. Dappertutto festoni e bandiere.
IL POPOLO: (Si riversa nelle strade e nella piazza. Molti danzano sulle note d’un’orchestra. Alcuni sono mascherati. Tutti sono allegri. Altri bevono del vino, banchettano e si ubriacano. C’è chi gioca ai dadi nelle osterie. I venditori gridano da dietro i loro banchi. Si esibiscono musici, commedianti, ballerini e saltimbanchi. Ancora guardie del Papa, sbirri, mendicanti. Sopraggiungono nuovi mercanti con i loro carri. Sopra un palco si esibiscono popolane e popolani improvvisati danzatori. Qualcuno declama versi. I signori e le nobildonne assistono dentro le carrozze parcheggiate tutte intorno alla piazza).
Ecco che un venditore di "Titoli di Cardinali falsi", sta conversando con un rodatore di coltelli, mentre un commediante declama dei versi sul palco. Fra’ Giovanni è nei paraggi:
COMMEDIANTE: (Ad alta voce per richiamare l’attenzione di qualcuno, dal momento che intorno al palco c’è soltanto confusione; nessuno è fermo ad ascoltare) Quell’Angelo istesso del Signore Iddio/ch’annunciò la nascita del Salvatore,/un giorno con la falce colpirà la terra tutta/diffondendo panico e morte./ (Pausa) Con la tromba, con la viola, /con l’arpa,/con le ali,/con la spada,/quei corpi di fanciulli circonfusi da raggi celesti,/accompagnati da una musica soave,/gioiosi, s’affacciano al Natale./Si posano sull’albero,/sulla grotta del Presepe,/fra i doni che splendono di luce e di colori./Ma poi verranno l’altri tutti, spenti,/a vegliare Gesù Cristo nel sepolcro,/in attesa della Pasqua di Resurrezione./ (Pausa) Sempre festosi,/in divozione,/con l’ali d’oro di piume di pavone,/fra le stelle,/nascosti dietro una nuvola di panna,/ci osservano./Qualcuno più Custode ci sorveglia./ (Pausa) Gli Arcangeli governano./I Serafini circondano il trono del Signore./Coi bambini giocano i Cherubini./ (Pausa) Lassù nel cielo azzurro/stan gli spirti celesti./Qui il Mondo/coll’òmini per metà addormentati/e per metà destati./Le grida disperate dei Demòni/s’odon laggiù nel fondo,/fra l’Angeli Caduti.
VENDITORE: Quando in istrada offro i miei prodotti a sbirri dalle vesti ben acconciate, a mercanti dai ricchi ornamenti, a soldati con cimiero e celata chiusa sovrastata da una ricca pennacchiera spesso accompagnati con belle donne acconciate con cuffie e con turbanti dalle lunghe piume che coprono quasi completamente i loro corpi, ebbene nessuno di loro bada a me o alla mia mercanzia! E nessuno vuole prestarmi ascolto! Allora mi rendo conto che un povero autore, produttore e venditore, come me, di "Titoli di Cardinali, falsi", con indosso questi miseri panni (Li mostra), non può di certo destar credito a tale gente. Ma io non posso andare in giro ad offrire questi "Titoli" agli squattrinati. I potenti sono i soli miei possibili clienti. Lo capisci?
RODATORE: Perché non provi a fare il distributore di becche-fiche o, che so io, il fabbricante di spade e di saette? Così non avresti problemi di decoro personale.
VENDITORE: Vedi, tu hai appreso un mestiere. Io invece sono soltanto un artigiano creativo che alla fine non ha né arte né parte.
RODATORE: Guarda che io, è appena da qualche mese che faccio il "rodatore di coltelli", mica è da tanto! Tu, allora con un po’ di farina, con dell’acqua e del foco, potresti fare, che so io, anche il venditore di ciambelle calde. Soltanto co’ ’ste tre cose e co’ tutta ’sta gente pella strada, almeno adesso ch’è carnevale, potresti riempirti le saccocce…e lo stomaco.
VENDITORE: Sì, con le mie stesse ciambelle!
GIOVANNI: (Ha ascoltato ogni cosa. S’avvicina)
RODATORE: Sarebbe già qualcosa! Prova, vedrai che poi tutto andrà bene. Sei una così brava persona tu, stimato da tutti gli amici.
VENDITORE: Eppure credo che fare il balordo in questo mondo sarebbe meglio. Bisognerebbe ch’io incutessi timore. Altro che essere amato da tutti! Su in cielo sarà beato chi è "santo", ma su questa terra invece, beato è chi è "diavolo".
GIOVANNI: (Interviene) Tenete questi denari, buon uomo, (Gli porge delle monete) Compro io tutti i vostri "Titoli di Cardinali", tutti quelli che vi sono rimasti. Così in questo modo io favorisco la Chiesa, mentre voi potete favorire la saccoccia e lo stomaco.
VENDITORE: (Porgendo tutta la merce a Giovanni) Eccoli qua, sono tutti vostri, Padre. Questi titoli, non lo nego, sono falsi, ma coloro che vogliono diventar cardinali, non stanno a badare troppo per il sottile. Non sarà che anche voi volete accelerare i tempi autonominandovi "Eminenza"? Con tutti quei titoli poi, se volete, potete far contenti frati e preti d’un intero Convento.(Quasi si inginocchia) Comunque grazie, grazie, grazie Padre. (Mostrando il denaro) Questa è una grazia del Cielo per me, vero Padre?
GIOVANNI: Una grazia, sì, forse per la Chiesa. Per voi, più che una grazia del Cielo, è un frutto della Provvidenza. Però ora fate come ha detto il vostro amico, cambiate mestiere, vendete ciambelle calde… e non state più ad invidiare il demonio.
VENDITORE: (S’allontana .. e tra sé e sé) Ciambelle, certo… ciambelle calde. Come mai non ci ho pensato prima?!
GIOVANNI: (Sorride)
RODATORE: (S’avvicina a Fra’ Giovanni e in un orecchio, a bassa voce) Pensate, Padre, quel mio amico, in passato vendeva "Stelle di San Domenico" e "Soli d’Aquino" di latta smaltata.
GIOVANNI: Che volete, evidentemente non è soltanto un avido mercante. Lui, in cuor suo, è un artista! E a suo modo credo sia vicino alla Chiesa e ai Domenicani.
RODATORE: (Saluta quasi con un inchino e s’allontana)
GIOVANNI: (Sta per andarsene, ma vede avvicinarsi una giovane donna. È una prostituta)
DONNA: (Mentre s’avvicina, rivolta a Giovanni) Frate, fratello, aspetta!
GIOVANNI: Dite a me?
DONNA: Sì, a te.
GIOVANNI: Allora…
DONNA: Perché, non vado bene per te?
GIOVANNI: Bene? Per me?
DONNA: Sì, per te. Non vado bene per te? Non ti piaccio insomma?
GIOVANNI: Ma…
DONNA: Ah, è vero. Tu non frequenti l’Inferno, o meglio quelli che vivono all’Inferno.
GIOVANNI: E quale sarebbe l’Inferno?
DONNA: Il mondo dove vivo io, quello del demonio.
GIOVANNI: Il demonio? Magari avessi già incontrato il demonio! Che ora fossi qui ancora con indosso quest’abito, starebbe a significare che avrei superato la prova estrema, starebbe a significare che ormai mi sarei liberato per sempre dal male. Che sarei andato oltre. Ma voi, perché dite d’essere nell’Inferno? Odiate la vita?
DONNA: Non odio la vita, ma neanche la amo.
GIOVANNI: Chi ama la propria vita, la perde. Chi la odia, la conserva nella sofferenza per l’eternità.
DONNA: Le donne di portone, le svergognate come me, non è che facciano una vita da sante. E neanche piacevole. Però, per quanto mi riguarda, il problema sta nel fatto che io, il demonio, me lo trovo ogni notte che m’aspetta a casa. Perché io convivo col demonio. Capisci? Il diavolo insomma vive in casa con me.
GIOVANNI: Il diavolo!
DONNA: Sì, un uomo violento, uno che sa terrorizzarmi, uno da cui non posso più liberarmi. Costui mi fa paura; ogni notte quando torno a casa pretende che gli consegni tutto il guadagno della giornata, altrimenti per me sono guai. Lui insomma è Satana. E tu, da angelico fraticello quale appari, di certo non potrai mai capire cosa significhi convivere con Satana.
GIOVANNI: Invece riesco a capire che voi siete una eletta del Signore. Chissà che Dio non vi stia sottoponendo ad una prova estrema?!
DONNA: Estrema, prima di morire, vuoi dire?
GIOVANNI: No, intendo prima della salvezza. È la vostra catarsi che volge al termine. Per una persona come voi, che credo stia "cercando", tutto ciò naturalmente significa una sofferenza infinita. Lo capisco.
DONNA: Ma se tutta la mia vita è stata una sofferenza! Le malattie prima, la morte dei genitori quand’ero ancora una bambina e la miseria poi. E ancora, le minacce e le violenze della società. (S’arresta) Ma che sto a parlare con te? Un frate! Cosa può capire un prete di queste cose del mondo? (Sta per allontanarsi)
GIOVANNI: È vero! Anzi scusatemi se prima mi sono permesso di parlare con quel tono. Col tono del maestro, col tono prepotente di chi, con tanta presunzione, parla quasi a nome di Dio. Potete perdonarmi?
DONNA: Infatti, solitamente chi sa fa ed invece chi non sa insegna…, consiglia. Ora che ci penso…, questo che sto per dirti, qui in mezzo alla strada…, può valere come una confessione?
GIOVANNI: Se volete.
DONNA: (Guarda Giovanni con forza negli occhi) Sì, lo voglio!
GIOVANNI: Allora? …
DONNA: Come avrai intuito, io vendo il mio corpo. Quindi sono consapevole di non essere degna di rispetto, dal momento che ho perduto ogni dignità di fronte al mondo. Ma tu che ne pensi in proposito?
GIOVANNI: Cosa dovrei pensare?
DONNA: Non so. Dimmi: che ne pensi?
GIOVANNI: Quello che voi pensate di voi stessa!
DONNA: Io penso che quello che faccio, lo faccio in quell’istante, ma poi so che il pensiero di quell’azione io l’abbandono là. Credo di non essere una peccatrice…, insomma non penso proprio a niente.
GIOVANNI: Allora non siete una peccatrice!
DONNA: Tu mi prendi in giro!
GIOVANNI: No, io vi rispetto. Rispetto le vostre idee.
DONNA: Mi rispetti?
GIOVANNI: Sì, vi rispetto.
DONNA: Se ciò che dici è vero, sarebbe la prima volta che qualcuno mi rispetta. Ma allora chi è peccatore?
GIOVANNI: Chi offende il Signore e si porta dietro il peccato attraverso il rimorso e che poi arriva a peccare di nuovo.
DONNA: Davvero?
GIOVANNI: E ancor di più chi è consapevole d’aver offeso il Signore e malgrado ciò non si pente.
DONNA: Io non mi pento, perché io non ho di che pentirmi. Sono questa natura crudele e questo destino infame che devono pentirsi, che devono scusarsi con me.
GIOVANNI: Comodo così. Margherita de la Metola, una santa donna del passato, in vero avrebbe avuto molte più ragioni di voi per prendersela con la natura e con la sorte; eppure…
DONNA: E chi sarebbe questa Margherita de la Metola.
GIOVANNI: Ah! … beh!… Una povera disgraziata, nana, cieca e deforme fin dalla nascita e, per ciò, abbandonata in tenera età dai suoi genitori davanti al portone di una chiesa.
DONNA: Tu, continui a burlarti di me, lo sento. Forse non sei neanche un vero frate. Oggi è Carnevale e tu potresti essere uno che s’è mascherato da frate. Anzi penso che sia proprio così. Che stupida! Perché non ci ho pensato prima? Uno scherzo…, ecco, è tutto uno scherzo.
GIOVANNI: E già! Se fossi un frate vero, dovrei disapprovare a priori la vostra condotta. È vero, avete ragione voi: io non sono un frate vero.
DONNA: Allora, concludi questa farsa con un bel sermone!
GIOVANNI: Perché, volete ancora starmi ad ascoltare?
DONNA: Certo. In fondo che tu sia un frate vero o falso, a questo punto, per me, ha poca importanza. Tu sei l’unica persona che s’è degnata di parlare con me di certe cose, che è stata qui ad ascoltarmi, che m’ha considerata come un essere umano. Allora, mio caro finto frate, vorrei comunque, guarda un po’, un consiglio da te. Cosa pensi io debba fare per conquistarmi un briciolo di serenità?
GIOVANNI: Dovete pregare tanto, figliola. Pregare e pregare.
DONNA: E che ne sai tu che io non preghi? E tanto, magari?
GIOVANNI: Non lo so, infatti! Se è così allora dovete continuare a pregare… il Signore Iddio e magari anche la Vergine Santa. Io, in particolar modo prego San Domenico.
DONNA: Va bene! Vedrò di pregare anch’io San Domenico. Chissà? Addio falso prete. (Si gira e s’allontana frettolosamente quasi in preda alla commozione)
GIOVANNI: (Quasi gridando) Anch’io pregherò per voi. Che il Signore vi benedica, figliola.
DONNA: (S’arresta di botto. Alza le braccia al cielo e grida allegramente) Perché devo sperare che il Signore mi benedica? A me è bastato che adesso mi abbia "bene detto" tu! (S’allontana correndo)
...............................................................................................................................................................................................................................................................
Scena Czwarta: MODLITWA
Katedra w Orvieto. W przerwie pracy nad freskami w kaplicy San Brizio, Fra Angelico zwraca się do Boga. Jest rok 1447.
FRA' GIOVANNI: Ojcze Nasz, który jesteś w niebie, nie opuszczaj mnie. Nieustannie potrzebuję Ciebie jako stworzenie twoje i jako niegodny twój sługa, kaznodzieja z zakonu św. Dominika. Wszyscy na tej ziemi potrzebujemy Ciebie, Panie Jezu Chryste. Szczególnie dzisiaj, gdy przeszło czterdzieści wieków mija od Twego przyjścia, ludzie poszukują duchowości. I to ich pragnienie przejawia się na wszelkie sposoby. W zamęcie, jaki zapanował powszechnie, wśród podziałów targających twoim Kościołem, który obrasta we wspaniałe dzieła ludzkiej ręki i wciąż wznosi nowe świątynie, pośród tego wszystkiego, Panie Boże, ludzie nie umieją odnaleźć Ciebie. Ojcze nasz, który jesteś w Niebie, przyjdź Królestwo Twoje! Cichą i surową ascezę razem z moim malarstwem dedykuję Tobie, Panie. Tak, jak dedykuję moją modlitwę wraz z kontemplacją spraw boskich. Wszystko to wszakże za mało. Wiem o tym. Powiadają, że moją mową docieram do głębi ludzkiej duszy, że zdolny jestem rozbudzać w nim żarliwość wiary, że pojąłem, jak przekształcać sztukę w modlitwę. Ale jakżeby to wszystko mogło stać się możliwe bez udziału św. Dominika, orędującego u Ciebie. To Ty uczyniłeś ze mnie Swoje narzędzie. Tego tylko jestem dziś pewne, że jestem z Tobą, mój Boże. Ufam, że jestem Twoim żołnierzem, który ma swój udział w pokonywaniu zła. Tu, na ziemi, jestem tylko pysznym grzesznikiem. Jakże daleko mi do tego, kim chciałbym stać się, Jezu! Jak całe Twoje stworzenie podlegam nakazom pożądań i zmysłów, tak jak podlegali im święty Paweł i święty Augustyn, tak jak są i będą im podlegli wszyscy ludzie i wszyscy święci na ziemi, którzy jeszcze nadejdą. Ale przykładam cały swój zapał, aby stać się tym, kim pragnę być – człowiekiem uwolnionym od ograniczeń doczesnych, natchnionym artystą, coraz bardziej swobodnym w uprawianiu tej sztuki, która przybliża do Niebios. Chwała Ci Panie, pełen miłosierdzia! Wspieraj mnie w umacnianiu wiary łaską Ducha Świętego. Moja wizja świata, tego świata płonących stosów, szubienic i krzyży, ale także kazalnic, z których głoszone jest Twoje słowo, natchniona jest radością Zwiastowania. Panie Miłosierny, nie opuszczaj nas! Wspieraj siłę Swojego Kościoła, oświecaj sprawiedliwe sługi, a wyzwól go od fałszywych ministrów, już nadto doświadczyliśmy zgubnych skutków władzy doczesnej. Obdarz natchnieniem artystów i wspieraj ich, bo oni właśnie mogą rozgłaszać Twoje słowo. Lecz słabi i wrażliwi, sami niekiedy nie umieją Cię prosić, Panie, okazując czasem bojaźliwość. Malarz często jest świadom własnej niewystarczalności. Dość pomyśleć o ograniczeniach, jakie narzuca mu jego sztuka. Jak na przykład wyrazić pędzlem istotę wieczności lub nieskończoności? Jak wyrazić Twoje imię? Ojcze Nasz, który jesteś w niebie, święć się Imię Twoje! Przyjdź Królestwo Twoje, bądź wola Twoja, jako w niebie, tak i na ziemi. I wybaw nas ode złego. Niechże tak się stanie!
...............................................................................................................................................................................................................................................................
Scena Trzecia: ODMOWA
Rzym. W pałacu watykańskim. Papież Eugeniusz IV wchodzi do Kaplicy Najświętszego Sakramentu i w milczeniu zbliża się do Fra Giovanniego da Fiesole, który w samotności, na rusztowaniu pracuje nad ukończeniem fresku. Jest rok 1446.
EUGENIUSZ: Giovanni! Mistrzu Giovanni!
GIOVANNI: (Odwracając się) Tak, Wasza Świątobliwość.
EUGENIUSZ: Z zadowoleniem zauważam, że pogłębiłeś koloryt.
GIOVANNI: Wypróbowuję jedynie nową technikę, Wasza Świątobliwość.
EUGENIUSZ: Jaki dziś nastrój?
GIOVANNI: Skoro zostałem sam na sam z robotą...
EUGENIUSZ: Czy ty aby nie trudzisz się zanadto? Mówiono mi, że wobec uczniów masz iście hiobową cierpliwość.
GIOVANNI: Tak, ale pomimo to czasem czuję na swoich barkach ciężar odpowiedzialności. Zresztą... Ale niech Wasza Świątobliwość zaczeka, zaraz zejdę.
EUGENIUSZ: Nie, nie przerywaj sobie.
GIOVANNI: Ależ...
EUGENIUSZ: O mnie się nie troszcz, mnie tutaj będzie dobrze (siada na ławie).
GIOVANNI: Jak Wasza Świątobliwość woli...
EUGENIUSZ: Dotarły zapewne do ciebie wieści o śmierci arcybiskupa Zambarelli z Florencji?
GIOVANNI: Światły człowiek, humanista, jak Wasza Świątobliwość, a do tego zacna dusza.
EUGENIUSZ: Spójrz, Giovanni, tenże światły papież i humanista, jak sam powiadasz, jest tylko człowiekiem ze wszystkimi, trapiącymi go wątpliwościami, nie sądzisz? Wyobraź sobie, że dostałem już dziesiątki pism z prośbami i sugestiami kandydatur, ma się rozumieć, także ze strony Medyceuszy. Moim wszakże życzeniem byłoby zamianować ciebie.
GIOVANNI: (Odwraca się gwałtownie).
EUGENIUSZ: Tak, o ciebie właśnie mi się rozchodzi. Mogłoby to nastąpić w porze twojego powrotu do Florencji. Oczywiście, zgodnie z procedurą przysługuje ci prawo do wolnego wyboru swoich konsekratorów.
GIOVANNI: Ależ, Wasza Świątobliwość naprawdę myśli zaszczycić mnie tak wielką łaską? Mnie, skromnego rzemieślnika, braciszka niegodnego przyjęcia tego zaszczytu? (Pokazuje swoją koszulę poplamioną farbami). Kimże ja jestem? Wystarczy spojrzeć tylko – pacykarzem, ubogim i niedoskonałym stworzeniem, wieśniakiem z Vicchio, wioski zagubionej wśród wzgórz Mugello.
EUGENIUSZ: Wątpisz, aby papież miałby dostąpić nieoczekiwanego natchnienia? Czy wiesz, jak długo już myślę o twojej kandydaturze?
GIOVANNI: Rozumiem, ale... (przerywa)
EUGENIUSZ: A więc?
GIOVANNI: Świątobliwy Ojcze, wydaje mi się, że znalazłem rozwiązanie tego problemu. (Nieśmiało) Chciałbym... ośmieliłbym się zaproponować mego przełożonego z klasztoru San Marco, ojca Antonino Pierozzi. Czy Wasza Świątobliwość pamięta go z Florencji?
EUGENIUSZ: Ów święty człowiek? Ależ oczywiście!
GIOVANNI: (Podekscytowany) Byłby więc dobrze widzianym kandydatem?
EUGENIUSZ: Kto wie, może masz rację? Oczywiście, jeśli ty nie zechciałbyś zaaprobować mojej propozycji.
GIOVANNI: (Z wytchnieniem) Odmawiam, z całym przekonaniem odmawiam, Wasza Świątobliwość!
EUGENIUSZ: Czy na pewno?
GIOVANNI: Na pewno.
EUGENIUSZ: Ile w tobie energii! Jaka siła w mowie! Ale przyznam, że uspokoiłeś mnie nieco. (Do siebie) Naturalnie, ojciec Antonino Pierozzi, to świetna idea! (Do Giovanniego) Pomówmy może o czymś innym. Czy to prawda, mój umiłowany artysto, że gdy malujesz swoich świętych, jesteś niczym zatopiony w ekstazie, a twoją dłoń prowadzą aniołowie?
GIOVANNI: Wasza Świątobliwość. „kto tworzy rzeczy Chrystusa, musi zawsze być z Chrystusem. Musi swą sztukę przetwarzać w modlitwę”.
EUGENIUSZ: Widzę, że powoli dobiegasz końca swojej pracy.
GIOVANNI: Przyrzeczonego terminu dotrzymam, Wasza Świątobliwość.
EUGENIUSZ: Nie miałem co do tego wątpliwości, Fra Angelico. Chciałbym nazywać cię właśnie w taki sposób: „Fra Angelico”.
GIOVANNI: Jak Wasza Świątobliwość uważa, ale...
EUGENIUSZ: Wciąż ale i ale... Zbyt mało wiem o tobie. Chciałbym poznać cię bliżej. Nie spotyka się na co dzień kogoś, kto tak łatwo pozwala sobie na rezygnację z arcybiskupstwa. Najwidoczniej bogactwem jest dla ciebie twoja wiara. Gdybym musiał opisać cię na podstawie tej niewielkiej cząstki, którą znam dzięki twojej sztuce, nazwałbym cię największym malarzem naszych czasów.
GIOVANNI: Wasza Świątobliwość doprawdy wprawia mnie w zakłopotanie.
EUGENIUSZ: Istotnie, malarzem o wielkiej duchowości, nowatorem, a przy tym artystą genialnym, sugestywnym i szczerym. Krótko mówiąc, doskonałym, choć zapewne źle opłacanym. Mówiono mi, że przed dwudziestu laty za namalowanie krucyfiksu dostałeś 12 lirów.
GIOVANNI: Ależ, Wasza Świątobliwość! (Schodzi z drabiny i siada na zydlu naprzeciw papieża). Gwoli prawdy było to przed dwudziestu trzema laty i dostałem wtedy 10 lirów, ale nie chciałbym...
EUGENIUSZ: Pozwól mi mówić. Jestem zachwycony twoją osobowością. Nie ujawniasz wahań ani udręk umysłu. Patrząc kiedyś na twoje postacie malowane na ścianach klasztoru w Fiesole (wskazuje dokładnie punkt na jednym z fresków) i teraz na tych świętych, widocznych choćby tam w głębi, mam wrażenie, że każdy z nich odczuwa niebiańską rozkosz, gdyż posiadł czystą prawdę czy to drogą poznania zmysłowego, czy ponadzmysłowej wiary. Słowem, twoja sztuka ujawnia człowieka silnego wiarą, osobowość prawdziwą i szczerą.
GIOVANNI: Dziękuję, Wasza Świątobliwość. Być może jest w istocie tak, jak Wasza Świątobliwość zechciał zauważyć. Jeśli jednak chodzi o moją wizję człowieka, tego prawdziwego człowieka, jak Wasza Świątobliwość zauważył wcześniej, nie jest on, według mnie, ani dobry ani święty. Ale powinien zmierzać do świętości, ponieważ jest ona odbiciem Bożego piękna i posiąść ją nie jest wcale zadaniem ponad siły. Wszak po to Chrystus umarł na krzyżu. Także przykład Jego Matki nie musi wcale pozostawać odosobniony. A dalej sądziłbym, że piękno w swej istocie równe jest prawdzie, dobru, świętości, wszelkiej doskonałości i czystości. Sztuka może się doń zbliżyć, może piękno przedstawić, lecz czyni to po to, aby za pomocą obrazu świata doczesnego roztaczać wizję prawdziwej wspaniałości piękna Bożego. (Siada na krześle i zdejmuje fartuch). Na koniec naszej rozmowy, jeśli Wasza Świątobliwość pozwoli, chciałbym wyznać, że prawdziwym bogactwem jest umieć zadowalać się codziennością.
EUGENIUSZ: Przeczuwałem to już wcześniej, obserwując twoje wizje, bliższe duchowości świętego Franciszka niż scholastycznym spekulacjom twego zakonu. Dobrze, mój synu, pora iść?
GIOVANNI: Jak Wasza Świątobliwość życzy sobie.
EUGENIUSZ: A zatem chodźmy (idą razem w kierunku wyjścia). Zapadł już mrok i moja świta zapewne uprzykrzyła sobie to długie oczekiwanie (zatrzymuje się w drzwiach).
GIOVANNI: Niechaj Wasza Świątobliwość idzie, ja muszę jeszcze poukładać pędzle, barwniki i wszystkie moje narzędzia, a potem pogasić świece.
EUGENIUSZ: (Wychodząc, do siebie) W samej rzeczy, Antonino Pierozzi, to doprawdy święty człowiek! Wyśmienicie, wyśmienicie!


"Beato Angelico", Incisione del XIX secolo


Aticolo su "Gazzetta Italia" Varsavia / Artikuł "Gazzetta Italia" Warszawa



00.300 - 5.12.14